Chorrahalarda to'g'ri va xavfsiz harakatlanish - bu har bir haydovchi bilishi kerak bo'lgan eng muhim ko'nikmalardan biri. Prava imtihonida ham, real haydovchilikda ham chorrahalardan o'tish qoidalarini bilmaslik ko'p baxtsiz hodisalarga sabab bo'ladi.
Bu maqolada siz Yo'l Harakati Qoidalarining 14, 15 va 16-boblarida (96-108 bandlar) keltirilgan barcha qoidalarni batafsil o'rganasiz.
Chorrahalarda Harakatlanish Nima Uchun Muhim?
Statistikaga ko'ra, yo'l-transport hodisalarining 40% dan ortig'i chorrahalarda sodir bo'ladi. Buning asosiy sabablari:
- ❌ O'ng qo'l qoidasini bilmaslik
- ❌ Svetofor ishoralariga noto'g'ri amal qilish
- ❌ Piyodalarga yo'l bermaslik
- ❌ Asosiy va ikkinchi darajali yo'llarni farqlamaslik
Yaxshi xabar: Ushbu qoidalarni yaxshi o'rgansangiz, siz ham chorrahalardan xavfsiz o'ta olasiz va prava imtihonida yuqori ball olasiz! 🎯
14-BOB: Chorrahalarda Harakatlanish (96-98 bandlar)
96-band: Chapga va O'ngga Burilish
Asosiy qoida:
Chapga yoki o'ngga burilayotgan haydovchi quyidagilarga yo'l berishi kerak:
✅ Kesishayotgan yo'lning qatnov qismidan o'tayotgan piyodalarga
✅ Velosiped yo'lkasidan yo'lni kesib o'tayotgan velosipedchilarga
Muhim: Bu qoida har qanday chorrahada amal qiladi - svetofor bo'lsin yoki bo'lmasin!
Amaliy misol:
Siz o'ngga burilmoqchisiz. Svetofor yashil, lekin piyodalar o'tish yo'lagidan o'tmoqda. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: Piyodalar o'tib bo'lguncha kutasiz
❌ Noto'g'ri: Signal berib, tez o'tasiz
97-band: Tirbandliklarda Chorrahalarga Kirish
Asosiy qoida:
Agar tirbandlik tufayli chorrahada to'xtab qolishingiz kerak bo'lsa va bu ko'ndalang yo'nalishdagi transport vositalarining harakatlanishiga to'sqinlik qilsa:
❌ Chorrahaga kirish TAQIQLANGAN
❌ To'xtash chizig'idan yoki 5.33 yo'l belgisidan o'tish TAQIQLANGAN
Nima uchun?
Agar siz chorrahada to'xtab qolsangiz, ko'ndalang yo'nalishdagi mashinalar o'ta olmaydi. Bu "gridlock" (to'siq) deb ataladi va juda katta tirbandlik yaratadi.
Amaliy maslahat:
🚦 Svetofor yashil bo'lsa ham, agar chorrahadan keyingi yo'lda joy bo'lmasa, kirish mumkin emas!
Real vaziyat:
Toshkentdagi Amir Temur ko'chasida tirbandlik. Svetofor yashil, lekin oldinda mashinalar to'lib ketgan. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: To'xtash chizig'ida kutasiz, chorrahaga kirmaysiz
❌ Noto'g'ri: Yashil svetofor bo'lgani uchun kirib ketasiz
98-band: Chorrahalar Turlari
Chorrahalar ikki turga bo'linadi:
1️⃣ Tartibga Solingan Chorraha
Ta'rif: Harakatlanish navbati svetofor yoki tartibga soluvchining ishoralari bilan boshqariladigan chorraha.
Xususiyatlari:
- 🚦 Svetofor ishlayapti
- 👮 Yoki tartibga soluvchi bor
- ✅ Aniq qoidalar mavjud
2️⃣ Tartibga Solinmagan Chorraha
Ta'rif: Svetoforlar ishlamayotgan yoki tartibga soluvchi bo'lmagan chorraha.
Xususiyatlari:
- 🚫 Svetofor yo'q yoki ishlamayapti
- 🚫 Tartibga soluvchi yo'q
- ⚠️ Miltillovchi sariq chiroq yonib-o'chayapti
- 📋 Imtiyoz belgilariga amal qilish kerak
🔄 Aylanma Harakatlanish Chorrahasi
Muhim qoida:
Aylanma harakatlanish chorrahasida aylanada harakatlanayotgan transport vositalari aylanaga kirib kelayotgan transport vositalariga nisbatan ustunlikka (imtiyozga) ega.
Oddiy qilib aytganda:
🔵 Aylanada bor → Ustun
⚪ Aylanaga kirmoqchi → Yo'l berish kerak
Amaliy maslahat:
Aylanaga kirishdan oldin:
- ✅ Tezlikni pasaytiring
- ✅ Chapga qarash
- ✅ Aylanada mashina yo'qligiga ishonch hosil qiling
- ✅ Keyin kirish
15-BOB: Tartibga Solingan Chorrahalar (99-103 bandlar)
99-band: Chapga Burilish va Qayrilib Olish
Asosiy qoida:
Svetoforning ruxsat etuvchi ishorasida (yashil) chapga burilayotgan yoki qayrilib olayotgan haydovchi quyidagilarga yo'l berishi kerak:
✅ Qarama-qarshi tomondan to'g'riga harakatlanayotgan transport vositalariga
✅ Qarama-qarshi tomondan o'ngga burilayotgan transport vositalariga
Muhim: Bu qoida tramvay haydovchilari uchun ham amal qiladi!
Amaliy vaziyat:
Siz svetofor yashilda chapga burilmoqchisiz. Qarama-qarshi tomondan mashina to'g'riga kelmoqda. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: Kutasiz, u o'tgandan keyin burilasiz
❌ Noto'g'ri: Tez burilib, yo'lni kesasiz
Imtihonda tez-tez beriladigan savol:
Savol: Svetofor yashil, siz chapga burilmoqchisiz. Qarama-qarshi tomondan mashina o'ngga burilmoqda. Kim birinchi o'tadi?
Javob: Qarama-qarshi tomondan o'ngga burilayotgan mashina birinchi o'tadi, chunki siz chapga burilayotgansiz va yo'l berish kerakingiz.
100-band: Qo'shimcha Tarmoqli Svetofor
Qo'shimcha tarmoq nima?
Bu - svetoforning asosiy chirog'idan tashqari, ma'lum yo'nalishni ko'rsatuvchi strelkali yashil chiroq.
Vaziyat 1: Qizil/Sariq + Yashil Strelka
Agar svetoforning qizil yoki sariq ishorasi bilan bir vaqtda qo'shimcha tarmoqning yashil strelkasi yongan bo'lsa:
✅ Strelka yo'nalishida harakatlanish mumkin
⚠️ Lekin boshqa yo'nalishlardan kelayotgan transport vositalariga yo'l berish kerak
Vaziyat 2: Yashil + Yashil Strelka
Agar svetoforning yashil ishorasi bilan bir xil balandlikda qo'shimcha tarmoq bo'lsa:
✅ Strelka yo'nalishida harakatlanish mumkin
✅ Boshqa harakat ishtirokchilariga yo'l bergandan keyin
Amaliy misol:
Svetofor qizil, lekin o'ngga burilish uchun yashil strelka yongan. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: O'ngga burilishingiz mumkin, lekin piyodalar va boshqa yo'nalishlardan kelayotgan mashinalarga yo'l bering
❌ Noto'g'ri: Qizil svetofor bo'lgani uchun to'xtab turasiz
101-band: Tramvay va Relssiz Transport Vositalari
Asosiy qoida:
Agar svetofor yoki tartibga soluvchi tramvay va relssiz transport vositalariga bir vaqtda harakatlanishga ruxsat bersa:
🚋 Tramvay harakatlanish yo'nalishidan qat'i nazar oldin o'tish huquqiga ega
Istisnolar:
-
Maxsus svetofor: Agar tramvaylar uchun maxsus svetofor bo'lsa, u svetofor bilan boshqariladi
-
Qo'shimcha tarmoq: Agar qizil/sariq svetofor bilan yashil strelka yongan bo'lsa, tramvay ham boshqa yo'nalishlardan kelayotganlarga yo'l berishi kerak
Amaliy maslahat:
Chorrahada tramvay ko'rsangiz, ehtiyot bo'ling! U ko'p hollarda ustunlikka ega.
102-band: Chorrahaga Kirish va Chiqish
Asosiy qoida:
Svetoforning ruxsat etuvchi ishorasida chorrahaga kirgan haydovchi undan chiqishda svetofor ishoralaridan qat'iy nazar, mo'ljallangan yo'nalishda harakatlanishni davom ettirishi kerak.
Istisno:
Agar chorrahada haydovchining harakatlanish yo'lida to'xtash chiziqlari yoki 5.33 yo'l belgisi bo'lsa, u har bir svetofor ishoralariga amal qilishi shart.
Amaliy vaziyat:
Siz katta chorrahaga yashil svetoforda kirdingiz. Chorrahaning o'rtasida yana bir svetofor bor va u qizil. Nima qilasiz?
✅ Agar to'xtash chizig'i BO'LSA: To'xtaysiz
✅ Agar to'xtash chizig'i BO'LMASA: Davom ettirasiz
103-band: Chorrahadan O'tish Shartlari
Asosiy qoida:
Svetoforning ruxsat etuvchi ishorasi (yashil) yonganda haydovchi quyidagilarga yo'l berishi kerak:
✅ Chorraha orqali harakatlanishni tugallayotgan transport vositalariga
✅ Qatnov qismidan tegishli yo'nalishda o'tishni tugallayotgan piyodalarga
Amaliy vaziyat:
Sizning svetoforingiz yashilga o'tdi. Lekin chorrahada hali bir nechta mashinalar va piyodalar o'tib bo'lmagan. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: Ular o'tib bo'lguncha kutasiz
❌ Noto'g'ri: Signal berib, tez harakatlanasiz
16-BOB: Tartibga Solinmagan Chorrahalar (104-108 bandlar)
104-band: Teng Ahamiyatga Ega Bo'lmagan Yo'llar
Asosiy tushunchalar:
- Asosiy yo'l: 2.1, 2.3.1-2.3.3 belgilari bilan belgilangan yoki qattiq qoplamali yo'l
- Ikkinchi darajali yo'l: 2.4, 2.5 belgilari bilan belgilangan yoki tuproq yo'l
Asosiy qoida:
Ikkinchi darajali yo'ldan harakatlanayotgan haydovchi asosiy yo'ldan yaqinlashayotgan transport vositalariga ularning keyingi harakatlanish yo'nalishidan qat'iy nazar, yo'l berishi kerak.
Tramvay va Relssiz Transport Vositalari
Qoida:
Bunday chorrahalarda tramvay harakatlanish yo'nalishidan qat'iy nazar, teng ahamiyatli yo'lda harakatlanayotgan relssiz transport vositalariga nisbatan imtiyozga ega.
Muhim vaziyat:
Asosiy yoki ikkinchi darajali yo'lda tramvay va relssiz transport vositalari birga harakatlanayotgan bo'lsa:
🚋 Tramvay keyingi harakatlanish yo'nalishidan qat'iy nazar imtiyozga ega
Amaliy misol:
Siz ikkinchi darajali yo'ldasiz, asosiy yo'ldan mashina kelmoqda. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: To'xtaysiz va asosiy yo'ldagi mashinaga yo'l berasiz
❌ Noto'g'ri: Tez o'tib ketmoqchi bo'lasiz
105-band: Teng Ahamiyatga Ega Bo'lgan Yo'llar - O'ng Qo'l Qoidasi
Eng muhim qoida!
Teng ahamiyatga ega bo'lgan yo'llar kesishgan chorrahada relssiz transport vositasining haydovchisi o'ngdan yaqinlashayotgan transport vositalariga yo'l berishi shart.
Bu qoida quyidagi hollarda amal qiladi:
- ✅ Teng ahamiyatli yo'llar chorrahasida
- ✅ Chorrahadan tashqari holatda ham (YHQ 60-band)
- ✅ O'tish navbati Qoidalarda nazarda tutilmagan hollarda
Tramvay uchun:
🚋 Tramvay haydovchilari ham o'zaro o'ng qo'l qoidasiga amal qilishlari kerak
🚋 Lekin tramvay keyingi harakat yo'nalishidan qat'iy nazar, relssiz transport vositalariga nisbatan oldin o'tish huquqiga ega
Aylanma Harakatlanish - Istisno!
Muhim:
Harakat aylana bo'ylab tashkil etilgan va 4.3 yo'l belgisi bilan belgilangan tartibga solinmagan chorrahalarda:
🔵 Aylana bo'ylab harakatlanayotgan transport vositalariga imtiyoz beriladi
Amaliy maslahatlar:
Vaziyat 1: Teng ahamiyatli yo'llar chorrahasida
- ✅ O'ng tarafga qarash
- ✅ O'ngdan mashina kelayotganini ko'rdingizmi? Yo'l bering
- ✅ O'ngdan hech kim yo'q? Harakatlanishingiz mumkin
Vaziyat 2: Aylanma harakatlanish
- ✅ Aylanaga kirishdan oldin chapga qarash
- ✅ Aylanada mashina bormi? Yo'l bering
- ✅ Aylanada hech kim yo'q? Kirish
Imtihonda tez-tez beriladigan savol:
Savol: Teng ahamiyatli yo'llar chorrahasida siz to'g'riga, o'ngdan mashina chapga burilmoqda. Kim birinchi o'tadi?
Javob: O'ngdan kelayotgan mashina birinchi o'tadi, chunki u o'ng tarafda. Uning qayerga burilishi muhim emas.
106-band: Asosiy Yo'lning Yo'nalishi O'zgargan
Vaziyat:
Asosiy yo'lning yo'nalishi chorrahada o'zgarganda (burilganda), asosiy yo'lda harakatlanayotgan haydovchilar o'zaro teng ahamiyatli yo'llar chorrahasidan o'tish qoidasiga amal qilishlari kerak.
Oddiy qilib aytganda:
- Asosiy yo'ldagi transport vositalari birinchi harakatlanadi
- Ular o'zaro "o'ng qo'l qoidasi"ga amal qilishadi
- Keyin ikkinchi darajali yo'ldagi transport vositalari harakatlanadi
- Ular ham o'zaro "o'ng qo'l qoidasi"ga amal qilishadi
Tramvay:
🚋 Tramvay asosiy yoki ikkinchi darajali yo'lda bo'lganida ham, o'ng tarafidan yaqinlashib kelayotgan relssiz transport vositasi bo'lganida ham, imtiyozga ega va birinchi harakatlanadi.
Amaliy vaziyat:
Asosiy yo'l chorrahada o'ngga buriladi. Siz asosiy yo'lda to'g'riga, o'ngingizdan yana bir mashina asosiy yo'lda chapga burilmoqda. Kim birinchi?
✅ Javob: O'ngdan kelayotgan mashina birinchi, chunki siz ikkalangiz ham asosiy yo'ldasiz va "o'ng qo'l qoidasi" amal qiladi.
107-band: Chapga Burilish va Qayrilib Olish
Asosiy qoida:
Chapga burilishda yoki qayrilib olishda relssiz transport vositasining haydovchisi teng ahamiyatli yo'ldan qarama-qarshi yo'nalishdan to'g'riga yoki o'ngga harakatlanayotgan transport vositalariga yo'l berishi shart.
Muhim shart:
Bu qoida faqat bir xil darajadagi yo'llarda amal qiladi!
Istisno:
Agar chapga burilayotgan transport vositasi asosiy yo'lda, to'g'riga harakatlanayotgan transport vositasi ikkinchi darajali yo'lda bo'lsa, bu qoida qo'llanilmaydi.
Bunday vaziyatda asosiy yo'ldan harakatlanayotgan transport vositasi, harakat yo'nalishidan qat'iy nazar, ikkinchi darajali yo'ldagi transport vositasiga nisbatan imtiyozga ega.
Amaliy maslahat:
Chapga burilishdan oldin:
- ✅ Qarama-qarshi yo'nalishdan mashina kelayotganini tekshiring
- ✅ U qayerga ketayotganini aniqlang
- ✅ Agar u to'g'riga yoki o'ngga ketayotgan bo'lsa, yo'l bering
- ✅ Agar u ham chapga burilayotgan bo'lsa, "o'ng qo'l qoidasi"ga amal qiling
108-band: Ahamiyati Noaniq Yo'llar
Asosiy qoida:
Agar haydovchi o'zi harakatlanayotgan yo'lning qoplamasi bor-yo'qligini aniqlay olmasa (qorong'i vaqt, loy, qor va boshqalar) va imtiyoz belgilari bo'lmasa, unda u o'zini ikkinchi darajali yo'lda deb hisoblashi kerak.
Nima uchun?
Bu xavfsizlik qoidasi. Agar aniq bilmasangiz, ehtiyot choralarini ko'ring va boshqalarga yo'l bering.
Amaliy maslahat:
Qorong'i kechada, qor yog'ayotganda, chorrahaga yaqinlashdingiz. Yo'l belgisi ko'rinmayapti. Nima qilasiz?
✅ To'g'ri: O'zingizni ikkinchi darajali yo'lda deb hisoblaysiz va barcha yo'nalishlardan kelayotganlarga yo'l berasiz
❌ Noto'g'ri: Tez o'tib ketmoqchi bo'lasiz
Eng Ko'p Uchraydigan Xatolar va Ulardan Qochish
❌ Xato 1: O'ng Qo'l Qoidasini Bilmaslik
Muammo: Ko'p haydovchilar teng ahamiyatli yo'llar chorrahasida kim birinchi o'tishini bilmaydi.
Yechim:
- ✅ Har doim o'ng tarafga qarash
- ✅ O'ngdan mashina kelayotgan bo'lsa, yo'l berish
- ✅ O'ngdan hech kim yo'q bo'lsa, harakatlanish
❌ Xato 2: Piyodalarga Yo'l Bermaslik
Muammo: Burilishda piyodalar e'tibordan chetda qoladi.
Yechim:
- ✅ Har doim piyoda o'tish yo'lagiga qarash
- ✅ Piyodalar o'tib bo'lguncha kutish
- ✅ Velosipedchilarga ham e'tibor berish
❌ Xato 3: Tirbandlikda Chorrahaga Kirish
Muammo: Svetofor yashil bo'lsa ham, chorrahaga kirib, to'sqinlik yaratish.
Yechim:
- ✅ Chorrahadan keyingi yo'lda joy borligiga ishonch hosil qilish
- ✅ Agar joy bo'lmasa, to'xtash chizig'ida kutish
❌ Xato 4: Tramvayning Imtiyozini Unutish
Muammo: Tramvay ko'p hollarda ustunlikka ega ekanini unutish.
Yechim:
- ✅ Chorrahada tramvay ko'rsangiz, ehtiyot bo'lish
- ✅ Tramvay ko'p hollarda birinchi o'tadi
❌ Xato 5: Asosiy va Ikkinchi Darajali Yo'llarni Farqlamaslik
Muammo: Yo'l belgilarini e'tiborsiz qoldirish.
Yechim:
- ✅ 2.1, 2.3.1-2.3.3 belgilari - asosiy yo'l
- ✅ 2.4, 2.5 belgilari - ikkinchi darajali yo'l
- ✅ Belgini ko'rmadingizmi? O'zingizni ikkinchi darajali yo'lda deb hisoblang
Prava Imtihoniga Tayyorgarlik Maslahatlari
Nazariy Imtihon Uchun:
- O'ng qo'l qoidasini yaxshi o'rganing - Bu eng ko'p beriladigan savollardan biri
- Tramvay qoidalarini eslab qoling - Tramvay ko'p hollarda ustun
- Asosiy va ikkinchi darajali yo'llarni farqlang - Yo'l belgilarini bilish muhim
- Aylanma harakatlanish qoidasini unutmang - Aylanada bor - ustun
- Piyodalarga yo'l berish qoidasini eslang - Har doim piyodalarga yo'l bering
Amaliy Imtihon Uchun:
- Chorrahaga yaqinlashganda tezlikni pasaytiring
- Barcha yo'nalishlarga qarash - O'ng, chap, oldinga, orqaga
- Yo'l belgilarini diqqat bilan o'qing
- Piyoda o'tish yo'lagiga e'tibor bering
- Svetofor ishoralariga aniq amal qiling
Xulosa
Chorrahalarda xavfsiz harakatlanish - bu bilim, tajriba va ehtiyotkorlikning kombinatsiyasi. Ushbu qoidalarni yaxshi o'rgansangiz:
✅ Prava imtihonidan yuqori ball bilan o'tasiz
✅ Real haydovchilikda xavfsiz bo'lasiz
✅ Baxtsiz hodisalardan qochasiz
✅ Boshqa haydovchilar bilan muammosiz muloqot qilasiz
Esda tuting:
- 🔴 O'ng qo'l qoidasi - Eng muhim qoida
- 🔴 Tramvay ustun - Ko'p hollarda
- 🔴 Asosiy yo'l ustun - Har doim
- 🔴 Piyodalarga yo'l bering - Har doim
- 🔴 Aylanada bor - ustun - Har doim
Foydali Havolalar
Chorrahalarda harakatlanish qoidalarini yaxshi o'rganish uchun quyidagi maqolalarimizni ham o'qing:
- Ogohlantiruvchi Yo'l Belgilari - Chorrahalarda qo'llaniladigan belgilar
- Prava Imtihoni Qanday Topshiriladi - To'liq qo'llanma
- B Toifa Prava Testlari - 15 ta maslahat
- YHQ Testlari: Eng Qiyin Savollar - Chorrahalar bo'yicha savollar
Testlarni Boshlash
Chorrahalarda harakatlanish qoidalarini amalda mashq qilish uchun:
- Bepul Testlarni Boshlash - 5000+ test savollari
- Ro'yxatdan O'tish - Bepul akkaunt yarating
- Kirish - Testlarni boshlang
Maqola yangilangan: 27-dekabr, 2024
Manba: O'zbekiston Respublikasi Yo'l Harakati Qoidalari (YHQ) 14, 15, 16-boblar (96-108 bandlar)
Kategoriya: YHQ Qoidalari
Teglar: chorrahalarda harakatlanish, chorraha qoidalari, o'ng qo'l qoidasi, tartibga solingan chorraha, tartibga solinmagan chorraha
Bu maqola prava imtihoniga tayyorgarlik uchun mo'ljallangan. Barcha ma'lumotlar O'zbekiston YHQ qoidalariga asoslangan. Xavfsiz haydovchilik qiling! 🚗💚