Yo'l belgilari yo'l harakatini tashkil etishda asosiy vosita hisoblanadi. Yo'l belgilari harakat ishtirokchilariga yo'l harakati xavfsizligini ta'minlashda transport vositalarining yo'nalishidagi xavf-xatar, cheklovlar, yo'llarning o'ziga xos alohida tartibi, chorrahalardan o'tish tartibi, aholi yashash manzillari, xizmat ko'rsatish (servis) obyektlari haqida zarur va kerakli axborotlarni aniq yetkazadi.
Yo'l Belgilarining Ahamiyati
Davlat namunasi O'z DSt 3283:2019 "Yo'l harakatini tashkil etish texnik vositalarining qo'llanish qoidalari" ga binoan:
- Yo'l belgilari yo'lning qatnov qismiga velosiped va piyodalar yo'lkasiga ta'sir etadi
- Nur qaytargichli satxi bor belgilarning qo'llanilishi yo'llarning statsionar yoritgichlar bilan jixozlangan va ko'rinishi 100 metrdan kam bo'lmagan joylarga ruxsat etiladi
- Harakatlanish tartibini belgilovchi chiziqlar haydovchi ko'rib aniqlash masofasidan kam joyda chizilgan bo'lsa tegishli yo'l belgilari bilan qo'llaniladi
O'zbekiston Respublikasida foydalanilsa bo'lgan belgilar 1968-yil Venada qabul qilingan "Yo'l belgilari va signallari" haqidagi Konvensiyaga va Konvensiyani to'ldiruvchi Jenevadagi 1971-yilgi Yevropa kelishuvi talablariga mos keladi.
Yo'l Belgilarining Guruhlarga Bo'linishi
Yo'l belgilari mazmuni jixatidan 7 guruhga bo'linib, har bir belgiga tegishli raqam berilgan. Bu raqamlar ikki yoki uch raqamdan iborat bo'lib:
- Birinchi raqam - tegishli guruhni ko'rsatadi
- Ikkinchi raqam - guruh ichidagi tartib sonini bildiradi
- Uchinchisi - turini bildiradi
Haydovchilar yo'l belgilarini ko'rib tezroq aniqlash uchun ularga o'ziga xos shakl va tegishli rang berilgan.
1. Ogohlantiruvchi Belgilar
Ogohlantiruvchi belgilar haydovchilarga xavfli yo'l qismiga yaqinlashayotganligi haqida axborot berib, unda harakatlanishda sharoitga qarab tegishli chora ko'rishni talab qiladi.
Shakli va rangi:
- Asosi oq, hoshiyasi qizil rangda
- Aksari teng tomonli uchburchak shaklidan iborat
- Ba'zi belgilar ("Bir izli", "Ko'p izli temir yo'l", "Burilishning yo'nalishi", "Temir yo'l kesishmasiga yaqinlashuv") uchburchak shaklida emas
O'rnatilish masofasi:
- Aholi punktlarida: xavfli joydan 50-100 metr oldin
- Aholi punktlaridan tashqarida: 150-300 metr oldin
Bu farqning sababi - aholi punktlaridan tashqarida harakat tezligining yuqoriligi, haydovchini o'z vaqtida tezlikni pasaytirishga, oraliq masofani oshirishga, tashqi yoritish vositalarini yoqishga ulgurish uchun xavf-xatar to'g'risida oldinroq ogohlantirish zarurati bilan bog'liq.
2. Imtiyoz Belgilari
Imtiyoz belgilari chorrahalarda, yo'lning qatnov qismlari kesishgan joylarda, shuningdek, yo'lning tor qismida yo'l harakati qatnashchilarining harakatlanish navbatini belgilash uchun qo'llaniladi.
Xususiyati:
- Umumiy shaklga ega emas
- Qatnov qismi qor yoki loy bilan koplangan holatda ham haydovchi shaklidan uni mazmunini aniqlash mumkin
- Har biriga xos bo'lgan shakl berilgan
3. Taqiqlovchi Belgilar
Shakli va rangi:
- Foni oq, hoshiyasi qizil
- Doirasimon shakl
Vazifasi:
- Transport vositasi haydovchisiga harakatlanishda ma'lum cheklashlar kiritadi
- Ayrim harakatlanishlarni taqiqlaydi
- Avvalgi cheklashlarning ayrimlarini bekor qiladi
- Aksariyatining ta'siri o'rnatilgan joydan boshlanadi
4. Buyuruvchi Belgilar
Shakli va rangi:
- Asosi havo rang (ko'k)
- Belgisi oq
- Doirasimon shakl
Vazifasi:
- Transport vositalarining muayyan tartib bo'yicha harakatlanishini talab etadi
- Ruxsat etilgan eng past tezlik chegarasini ko'rsatadi
- Piyodalar va velosiped uchun yo'lka, piyoda va velosipedchilarning birgalikta va alohida harakatlanishi uchun tashkil etilgan yo'laklarni ko'rsatadi
5. Axborot-Ishora Belgilari
Shakli va rangi:
- To'rtburchak shakl
- Yashil, ko'k, sariq va oq ranglardan iborat
Vazifasi:
- Harakatlanishga muayyan tartib kiritadi yoki uni bekor qiladi
- Aholi punktlari va manzillarning joylashuvi haqida axborot beradi
6. Servis Belgilari
Servis belgilari tegishli obyektlar joylashuvi haqida ma'lumot beradi. Bevosita manzillarga, agar ular yo'ldan chetda joylashgan bo'lsa, ularga burilishlar oldida o'rnatiladi.
7. Qo'shimcha Axborot Belgilari
Xususiyati:
- Asosi oq rangda
- Yakka holda qo'llanilmaydi
- Doimo boshqa belgilar bilan birga qo'llaniladi
- Ularning ta'sirini muayyanlashtiradi yoki cheklaydi
Yo'l Belgilarining O'rnatilishiga Qo'yiladigan Talablar
O'rnatilish joyi
Yo'l belgilari yo'lning o'ng tomonida qatnov qismi va yo'l yoqasidan tashqarida o'rnatilishi kerak.
Maxsus holatlar:
- Bir yo'nalishda harakatlanish uchun ikki va undan ortiq bo'lak mavjud bo'lgan yo'llarda o'ng tarafga o'rnatilgan belgilarni mahalliy sharoitlarga muvofiq ko'rish imkoniyati bo'lmasa, qatnov qismining ko'ndalang qirqimida (uchinchi bo'lak tepasida yoki ajratuvchi bo'lakda) takroran o'rnatilishi kerak
O'rnatilish masofasi
Yo'lning qatnov qismining o'ng tomonida o'rnatilgan belgilarning yo'lga yaqin chekkasidan qatnov qismi chegarasigacha, yo'l yoqasi mavjud bo'lganda, yo'lning tuproq qismi chekkasigacha bo'lgan masofa:
- 0,5 m dan 2 m gacha bo'lishi kerak
- 5.20.1, 5.21.1, 5.27, 5.31 axborot ko'rsatkich belgilari uchun: 0,5 m dan 5 m gacha
O'rnatilish balandligi
Belgining pastki chekkasidan yo'l qoplamasi satxigacha bo'lgan masofa (1.4.1-1.4.6 ogohlantiruvchi belgilar va tablichkalardan tashqari):
Yo'lning chetida o'rnatilganda:
- Aholi punktlaridan tashqarida: 1,5 m dan 2,2 m gacha
- Aholi punktlarida: 2,0 m dan 4 m gacha
Maxsus joylarda:
- Xavfsizlik orolchalari va qatnov qismida: 0,6 m dan kam emas
- Qatnov qismining ustida: 5,0 m dan 6,0 m gacha
Ogohlantiruvchi Belgilarning Vazifasi
Ogohlantiruvchi belgilar yo'l harakati qatnashchilariga:
- Harakatlanayotgan yo'llarida vaziyatga qarab chora ko'rishni talab qiladigan xavfli qismlarning joylashganligi haqida ogohlantiradi
- Ularning xususiyatlari to'g'risida ma'lumot beradi
- Haydovchining e'tiborini shu xavfga qaratib, oldindan ehtiyot choralarini ko'rishga chaqiradi
Ogohlantiruvchi Belgilarning O'rnatilishi
Uchburchak shaklidagi belgilar (1.1, 1.2, 1.5 - 1.32)
O'rnatilish masofasi:
- Aholi punktlarida: 50-100 metr
- Aholi punktlaridan tashqarida: 150-300 metr
Zarurat bo'lganda, ular 7.1.1 "Obyektgacha bo'lgan masofa" qo'shimcha yo'l belgisida ko'rsatilgan boshqa joylarda ham o'rnatilishi mumkin.
Temir yo'l kesishmasi belgilari
1.3 uchburchak shaklida, 1.3.1 "Bir izli temir yo'l" va 1.3.2 "Ko'p izli temir yo'l" belgilari bevosita temir yo'l kesishmasining oldida, eng yaqin relsdan 20 metrdan kam bo'lmagan masofada o'rnatiladi.
Nishablik va balandlik belgilari
Tik nishablik va tik balandlik ketma-ket kelganda, "Tik nishablik" va "Tik balandlik" belgilari bevosita har bir nishablik va balandlik oldiga o'rnatilishi mumkin.
Takrorlanadigan belgilar
Quyidagi belgilar aholi punktlaridan tashqarida takrorlanadi:
- "Shlagbaumli temir yo'l kesishmasi"
- "Shlagbaumsiz temir yo'l kesishmasi"
- "Ko'tarma ko'prik"
- "Sohilga chiqish"
- "Bolalar"
- "Ta'mirlash ishlari"
Ikkinchi bor belgilar yo'lning xavfli qismi boshlanishiga kamida 50 metr qolganda o'rnatiladi.
Qisqa muddatli ta'mirlash ishlari
Yo'lning qatnov qismida qisqa muddatli yo'l ta'mirlash ishlari olib borilayotgan bo'lsa, 1.23 "Ta'mirlash ishlari" yo'l belgisi ish bajarilayotgan joyga 10-15 metr yetmasdan o'rnatilishi mumkin.
Vaqtinchalik va Mavsumiy O'rnatiladigan Yo'l Belgilari
Takrorlanuvchi belgilar
Quyidagi ogohlantiruvchi belgilar aholi yashaydigan joylardan tashqarida takrorlanuvchi belgilar hisoblanadi:
- 1.1 "Shlagbaumli temir yo'l kesishmasi"
- 1.2 "Shlagbaumsiz temir yo'l kesishmasi"
- 1.9 "Ko'tarma ko'prik"
- 1.10 "Sohilga chiqish"
- 1.21 "Bolalar"
- 1.23 "Ta'mirlash ishlari"
Ikkinchi belgi yo'lning xavfli qismi boshlanishiga kamida 50 metr qolganda o'rnatiladi.
Vaqtinchalik belgilar
Quyidagi belgilar vaqtinchalik belgilar hisoblanadi:
- 5.31 "Aylanib o'tish tasviri"
- 5.32.1, 5.32.2, 5.32.3 "Chetlab o'tish yo'nalishi"
- 5.34.1, 5.34.2 "Boshqa qatnov qismiga qayta tizilishning boshlang'ich ko'rsatkichi"
- 3.17.2 "Xavf-xatar"
- 3.10 "Piyodalarning harakatlanishi taqiqlangan"
Muhim qoida
Agar vaqtinchalik (ya'ni ko'chma tirgakdagi) va doimiy yo'l belgilari ma'no jihatdan o'zaro bir-biriga zid kelgan holatlarda, haydovchilar vaqtinchalik qo'yilgan yo'l belgisiga rioya qilishlari kerak.
Misol: Yo'l qurilish, ta'mirlash ishlari olib borilayotganda, vaqtinchalik yo'l belgilari yo'l chetida yoki harakat qismida o'rnatilsa, haydovchilar vaqtinchalik o'rnatilgan yo'l belgisiga amal qilishlari shart.
Haydovchilar Uchun Muhim Maslahatlar
Ogohlantiruvchi belgilarni ko'rganda:
- ✅ Tezlikni kamaytiring - Xavfli joyga yaqinlashayotganingizni eslang
- ✅ E'tiborli bo'ling - Belgida ko'rsatilgan xavf turiga tayyor bo'ling
- ✅ Oraliq masofani oshiring - Oldingizda ketayotgan transport vositasidan masofani oshiring
- ✅ Faralarni yoqing - Zarurat bo'lganda tashqi yoritish vositalarini yoqing
Imtihonda e'tibor bering:
- Ogohlantiruvchi belgilarning shakli va rangini yaxshi eslang
- Har bir belgining o'rnatilish masofasini bilish muhim
- Takrorlanadigan belgilarni eslab qoling
- Vaqtinchalik va doimiy belgilar o'rtasidagi farqni tushunib oling
Xulosa
Ogohlantiruvchi yo'l belgilari haydovchilik xavfsizligining muhim qismidir. Ular haydovchilarga oldinda kutayotgan xavflar haqida oldindan ma'lumot berib, tegishli choralarni ko'rishga imkon beradi.
Asosiy nuqtalar:
- ✅ O'z DSt 3283:2019 standartiga rioya qiling
- ✅ Belgilarning o'rnatilish masofasini bilish muhim
- ✅ Vaqtinchalik belgilar doimiy belgilardan ustun
- ✅ Har doim ehtiyot bo'ling va tezlikni nazorat qiling
Foydali Havolalar
Maqola yangilangan: 24-dekabr, 2024
Manba: O'z DSt 3283:2019 "Yo'l harakatini tashkil etish texnik vositalarining qo'llanish qoidalari"
Kategoriya: Yo'l Belgilari
Bu maqola prava imtihoniga tayyorgarlik uchun mo'ljallangan. Barcha ma'lumotlar O'zbekiston YHQ qoidalari va O'z DSt 3283:2019 standartiga asoslangan.